Yusuf Has Hacib
Türk-İslam tarihi ve kültürü açısından çok önemli bir eser olan “Kutadgu Bilig” siyasetnamesini yazmıştır.
Türk tarih kaynaklarında Karahanlılar dönemi ile ilgili pek bilgi olmadığı gibi; bu devletin ‘vatandaşı’ olan “Balasagunlu Yusuf” hakkında bilgiler de çok azdır. Milattan sonra 1017-1019 yılları arasında doğduğu tahmin edilmektedir. O zamanın “Kuz-Ordu” isimli şehri Balasagun’da doğmuştur. Ünlü eseri boyunca adını bile sadece bir kez, “Kitap sahibi Yusuf, Büyük Has Hacib, kendi kendine nasihat eder” başlıklı, son bölümünde anmıştır. Bu başlıktan baş teşrifatçı olduğu da anlaşılmaktadır. İyi bir eğitim görmüştür. Çağının geçerli bilimlerinin yanı sıra Arapça ve Farsça da öğrenmiştir. 1077 yılında Kaşgar’da vefat eden Hacib’in türbesi de bu şehirdedir.
Temel eğitimini Balasagun’da almıştır. Kendisine önceden “Balasagunlu Yusuf” denilirken , sonrasında Has Hacib unvanını almıştır. Yusuf Has Hacib, Türk dili ve edebiyatı için temel bir eser olan Kutadgu Bilig (Kutlu kılan bilgi) kitabının yazarıdır. Kutadgu Bilig 6645 beyitlik bir eserdir. Eser, Allah’a hamd, Peygamber’e ve Dört Halifeye teşekkürle başlar.
Yusuf Has Hacib, astronomi bilimini öğrenmek isteyenlerin, önce geometri ve hesap öğrenmesi gerektiğini söylemiştir: “Aritmetik ve cebir, insanı kemâle ulaştırır; toplama, çıkarma, çarpma, bölme, bir sayının iki katını, yarısını ve kare kökünü alma işlemlerini bilen, yedi kat göğü avucunun içinde tutar. Her şey hesaba dayanır.” sözleri Yusuf Has Hacib’e aittir.
Yusuf Has Hacib, Türk edebiyatındaki ilk siyasetnameyi yazmıştır. Türk edebiyatında ilk nazım şeklini de o kullanmıştır. Bu nazım şekli de mesnevidir. Bundan dolayı ona Yusuf Has Hacib denilmiştir.
Kutadgu Bilig
Kutadgu Bilig
Yusuf Has Hacib, Karahanlı Devleti Hükümdarı Ulu Kara Buğra Han’a, Kutadgu Bilig adlı eseri (ilk siyasetname ve ilk mesnevi örneğini) 18 aylık bir çalışma sonunda 1070 yılında sunmuştur. Bu kitabı okuyan “Ulu Kara Buğra Han” kendisine Ulu Has Hacib unvanını ve Kaşgar’da vezir yardımcısı görevini vermiştir.
Kutadgu Bilig’in Uygurca olan ilk nüshası 1439’da Herat’da bulunmuştur. Bulunan ikinci bir nüshası Arapça’dır. Kitabın ilk baskısı 1900’de Radloff tarafından yapılmıştır.
Eserde bilimin değerini de tartışır. Ona göre, âlimlerin ilmi, halkın yolunu aydınlatır; “ilim, bir meşale gibidir; geceleri yanar ve insanlığa doğru yolu gösterir. Bu nedenle âlimlere hürmet göstermek ve ilimlerinden yararlanmaya çalışmak gerekir. Eğer dikkat edilirse, bir âlimin ilminin diğerinin ilminden farklı olduğu görülür. Mesela hekimler hastaları tedavi ederler; astronomlar ise yılların, ayların ve günlerin hesabını tutarlar. Bu ilimlerin hepsi de halka yararlıdır. Âlimler, koyun sürüsünün önündeki koç gibidirler; başa geçip sürüyü doğru yola sürerler.”
Bir siyasetnâme veya bir nasihatnâme olan Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâcib ve içinde yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefî birikimi hakkında çok önemli bilgiler vermektedir.
Son Yorumlar