Türk Dilleri, Doğu Avrupa’dan Sibirya ve Çin’in batısına dek uzanan bir alanda ana dil olarak 180 milyon kişi tarafından, ikinci dil olarak konuşanlar da sayılırsa yaklaşık 250 milyon kişi tarafından konuşulan, 40 ayrı yazı diline bölünen bir dil kümesidir.

Türk dilleri Altay dilleri ailesine aittir. En çok konuşulan Türk dili, Türkçedir. Ardından Azerice, Özbekçe, Uygurca, Kazakça, Türkmence, Tatarca gelmektedir.

Türk dillerini diğer dil ailelerinden farklı kılan önemli bir özelliği, konuşucularının uzun süre göçebe olarak yaşamışlığı ve buna bağlı olarak bu dillerin sürekli birbirlerinden etkilenmiş olmalarıdır. Türk dillerinin çok sayıda aynı anlamda kullanılan ortak sözcüklere sahip olmalarının yanı sıra cümle yapıları da hep aynı kalır. Bu yüzden Türk dillerinin bir dil ailesi olmadığı, tek bir dilin lehçeleri olduğu görüşü de yaygındır. Türk lehçeleri, Çağdaş Türk yazı dilleri veya Türk dilinin kolları gibi adlandırıldıklarına da rastlayabiliriz.

Aşağıdaki çizelgelerde Türk dillerinde cümle yapısının benzerlik ve farklılıklarını gösteren örnekler verilmiştir:

 

Yüzyıllar boyunca Türk dillerini konuşan halklar özellikle Fars, Slav ve Moğol gibi farklı toplumlarla birçok alanda etkileşimde bulunmuşlardır. Geniş bir tarihe yayılan bu etkileşim sürecinden Türk dilleri de önemli oranda etkilenmiş, benzer şekilde de diğer dilleri etkilemişlerdir.

Çivi yazılı Sümerce tabletlerdeki alıntı kelimeler şeklinde bilinen ilk örneklerine rastlanan Türk dili tarihi, coğrafya olarak Moğolistan ve Çin içlerinden Avrupa’nın ortalarına, Sibirya’dan Hindistan ve Kuzey Afrika sahasına kadar yayılmış olan Türk dilinin tarihidir. Günümüzde Asya ve Avrupa kıtalarında konuşulan ve yazılan Türk yazı dilleri ve bunların ağızlarının tarihî süreçlerini kapsar.

Modern Dil Bilimindeki Sınıflandırma
2006 yılı verilerine göre Türk Dil Grubu’nun sınıflandırması şu şekilde yapılır.

Ana Türk Dili

• Ogurca (yada Bolgarca)

– Bolgarca (ölü)

– Çuvaşça (1,8 milyon),

– Hunca (ölü),

– Avarca (ölü)

• Türkî-i Kadim (Genel İsim)

– Kıpçakça (Kuzeybatı Türkî)

Batı:

Kırım-Tatarcası (500.000),

Kumıkça (280.000),

Karaçay-Balkarca (250.000),

Karaimce (ölmek üzere),

Kumanca (ölü)

Kuzey:

Tatarca (7,8-8.8 milyon),

Başkurtça (2,2 milyon)

Güney:

Kazakça (14-16 milyon),

Kırgızca (5,2 milyon),

Karakalpakça (400.000),

Nogayca (70.000)

– Oğuzca (Güney-Batı Türkî)

Batı:

Türkçe (77 milyon, ikinci dil olarak konuşanlarla 83 milyon),

Azerice (35-40 milyon),

Gagavuzca (400.000)

Doğu:

Türkmence (6,8-8.5 milyon),

Horasan Türkçesi (400.000)

Güney:

Kaşgayca (1,5 milyon),

Afşarca (300.000),

Aynallu dili (7.000),

Sonkori

Salar:

Salarca (60.000)

– Uygurca (20-25 milyon Güneydoğu Türkçe)

Çagatay

Çagatayca (ölü)

Batı:

Özbekçe (28 milyon)

Doğu:

Eski Türkçe (Orhun Kök, Yenisey Kök, Eski Uygurca, Karahanlıca) (ölü)

Uygurca (20-25 milyon)

Yugurca (Batı Yugur) (5.000)

Ayni dili (Ainu) (7.000)

İli Tûrki dili (100)

– Sibirce (Kuzeydoğu Türkî)

Kuzey:

Yakutça (456.000),

Dolganca (5000)

Güney:

Yeniseyce Hakasça (65.000), Şorca (10.000)

Sayan Tuvaca (200.000), Tofaca (Karaçayca) (ölü)

Altayca (75.000) (lehçeleri:

Oyrot dili; Tuvaca, Kumanda,

Ku; Teloytca, Telengitçe)

Çulim Çulimce (500)

– Argu

Halaçça (Kalayca) (42.000)

Günümüzde Türk dili, yaklaşık 12 milyon kilometre karelik bir alanda, yaklaşık 220 milyon kişinlik nüfusun konuştuğu, yüze yakın ülkede öğretiminin yapıldığı, kökleri tarihin en eski dönemlerine kadar uzanan, 600 bini aşkın söz varlığına sahip bir dünya dilidir.

Geçmişi boyunca Çinceden Farsçaya, Arapçadan Macarcaya kadar pek çok dille etkileşim içerisine girmiş olan Türk dilinin bir kolu olarak yalnızca Türkiye Türkçesi’nin dünya dillerine verdiği sözcüklerin sayısı 11 binin üzerindedir.

Genel Türk dili olarak diğer dillere verilen sözcük sayısı ise 20 binin üzerindedir. Özellikle giyim, yiyecek, askerlik başta olmak üzere hemen her alanda çok sayıda Türk dili kökenli sözcük ile tarihte ve bugün Türk soylu halkların yaşadığı coğrafyalardaki Türk dili kökenli çok sayıda yer adı dünya dillerinde varlığını bugün de sürdürmektedir.

Dünyanın hemen her bölgesinde öğretimi yapılan, bilimsel araştırmalara konu olan, dünya dillerine katkıda bulunan Türk dili, en yaygın ve en köklü dünya dillerinden biridir.