Matrak hücum ve korunma teknikleri ile oyun araçlarıyla giysileri gösteren minyatür

Matrak, Osmanlılar’da oynanan askeri bir spordur. 16. yüzyılda Matrakçı Nasuh tarafından ilk kez kuralları ve standartları ile tam bir spor dalı haline getirildiğine dair bilgiler olmakla birlikte Matrakçı Nasuh’dan öncesinde bile bu sporun yine aynı kuralları ve standartları ile var olduğu ile ilgili kanıtlar da vardır.

Kanuni Sultan Süleyman huzurunda matrak hazırlığı (1529)

Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde geçen bilgilere göre, Sultan IV. Murad matrak oyununun 70 yöntemini biliyordu. 19. yüzyılda Vaka-i Hayriye ile birlikte Osmanlı askeri düzeninde yapılan değişiklikler sonucu kılıç kullanmak ve bununla ilgili olan sporlar yasaklandığı için matrak unutulmuş fakat günümüzde bu spora ilgi yeniden başlamıştır.

Matrak oyununun yeniden düzenlenen kurallarına göre oyuncular yaş ve sıklete göre ayrılır. Karşılaşma süresi ikişer dakikadan iki oyun biçimindedir. Yeni kurallara göre matrak yarışmaları yaz aylarında açık alan çim sahalarda yapılır. Bu alanın iç halka çapı 7 metre, dış halka çapı ise 9 metre olacak biçimdedir. Dış halkanın çevresinde 1,5 metrelik korunma alanı olur. Çim sahalarda sınırlar beyaz kalın çizgi ile belirlenir. Saha çevresinde geleneksel çadırlarla sporcular için soyunma odaları, hazırlık yapmaları ve beklemeleri için alanlar oluşturulur. Geleneksel Matrak Oyunu yarışmaları kış aylarında ise kapalı spor salonlarında minder üzerinde yapılır. Geleneksel Matrak Oyunu minderi 8×8 veya 10×10 metrekare, dış kısımda 1 metrekaresi renkli olacak biçimde kullanılır.

Sultan III. Murat zamanında matrak

Yeni matrak kurallarına göre karşılaşmalarda bir orta hakem ve iki sayı hakemi “Cenk Meydanı”nda görev alır. Masa hakemleri olarak da bir fikstür hakemi, bir süre hakemi, bir anons hakemi görev alır. Her minder için ayrı hakem ekibi ve masası oluşturulur.

Oyun karşılıklı saygıya dayanır. Karşılaşma öncesi hakemlerin son kontrolünden sonra oyuncular karşılıklı olarak birbirlerine “Benimle cenk meydanına çıktığınız için teşekkür ederim”, karşılaşma sonunda ise “Kasıtlı ve kasıtsız hatalarımdan dolayı özür dilerim” derler. Karşılaşmalar, hakemin “Cenk!” komutu ile başlar ve “Dur!” komutu ile son bulur.

Yeni kurallara göre düzenlenen matrak oyununda amaç, rakibin kafasına matrakla dokunmaktır. Her dokunuş bir puan değerindedir. Sert vurmak yasaktır. Rakibe kalkanla vurmak, oyun aleti veya koruyucu malzemesi yere düşen rakibe vurmak yasaktır. Karşılaşma sırasında oyun aletlerini, koruyucu malzemeleri bilinçli olarak elden çıkarmak, yere atmak, rakibe bedensel olarak vurmak yasaktır.

Karşılaşma sırasında kullanılan eşyalar yumuşak malzemeden yapılan matrak sopası, yastık kalkan, miğfer ve sporcuların giysisi (aba) olmak üzere toplamda dört parçadır.