Kutadgu Bilig

Kutadgu Bilig: Kutlu Olma Bilgisi, Mutluluk Veren Bilgi

Yusuf Has Hacib, Karahanlı Devleti Hükümdarı Ulu Kara Buğra Han’a, Kutadgu Bilig adlı eseri (ilk siyasetname ve ilk mesnevi örneğini) 18 aylık bir çalışma sonunda 1070 yılında sunmuştur. Bu kitabı okuyan “Ulu Kara Buğra Han” kendisine Ulu Has Hacib unvanını ve Kaşgar’da vezir yardımcısı görevini vermiştir.

Kutadgu Bilig’in Uygurca olan ilk nüshası 1439’da Herat’da bulunmuştur. Bulunan ikinci bir nüshası Arapça’dır. Kitabın ilk baskısı 1900’de Radloff tarafından yapılmıştır.

Eserde bilimin değerini de tartışır. Ona göre, âlimlerin ilmi, halkın yolunu aydınlatır; “ilim, bir meşale gibidir; geceleri yanar ve insanlığa doğru yolu gösterir. Bu nedenle âlimlere hürmet göstermek ve ilimlerinden yararlanmaya çalışmak gerekir. Eğer dikkat edilirse, bir âlimin ilminin diğerinin ilminden farklı olduğu görülür. Mesela hekimler hastaları tedavi ederler; astronomlar ise yılların, ayların ve günlerin hesabını tutarlar. Bu ilimlerin hepsi de halka yararlıdır. Âlimler, koyun sürüsünün önündeki koç gibidirler; başa geçip sürüyü doğru yola sürerler.”

Bir siyasetnâme veya bir nasihatnâme olan Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâcib ve içinde yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefî birikimi hakkında çok önemli bilgiler vermektedir.

Yusuf Has Hacib

Kutadgu Bilig’in Genel Özellikleri
– Mesnevi tarzında ve aruz vezniyle yazılmıştır.
– Siyasetname türünün Türk Edebiyatındaki ilk örneğidir.
– Eski Türkçe, Karahanlı Türkçesi ile yazılmıştır.
– Nazım birimi beyittir. (Redif ve kafiye.)
– Türkler’in Müslüman olmasından sonra ki bilinen ilk yazılı eserdir.
-Didaktiktir ve allegorik bir eserdir.
– Bazı bölümlerinde ansiklopedik bilgiler vardır.
– “Kutlu Olma Bilgisi” veya “Mutluluk Veren Bilgi” olarak Türkiye Türkçesine aktarılabilir.
– 18 ayda tamamlanmıştır.

Anlatılmak istenenler 4 sembolik kişilik üzerinden anlatılmıştır. Bunlar ;
1- Kün Togdı (hükümdar, kanun, adalet);
2- Ay Toldı (mutluluk, saadet);
3- Odgurmış (akıbet, hayatın sonu);
4- Ögdülmiş (Akıl, zeka)

6645 beyitten oluşan manzum bir eserdir.

6500 beyti aşan Kutadgu Bilig’de, yüz kadar Arapça, Farsça kökenli sözcük vardır. Sözcükler manzumenin gerektirdiği retoriğe göre seçilir. Tapug ~ taat, törütigli ~ halik, yükün- ~ namaz kıl- gibi Türkçe kökenli ya da ödünç sözcükler; ölçüye, bağlama göre serbestçe kullanılır. Allah, cennet, cehennem, şeytan, melek, savm, salat gibi Arapça kökenli temel İslami terimlerin yer almaması dikkat çekicidir. Arapça sözcükler yerine teñri, tamu(g), yek, ferişte, rūzā, namāz vb. Türkçe veya İran dillerinden ödünçlemeler kullanılır.