Kâşgarlı Mahmud

Kâşgarlı Mahmud (Mahmud Bin Hüseyin Bin Muhammed)

Türk dilleriyle ilgili çalışmalarıyla tanınmış 11. yüzyıl sözlükçüsü. 1008 yılında Kaşgar’ın 45 km güney batısındaki Opal kasabasında dünyaya geldi. Bazı kaynaklara göre ise Isık Göl yakınındaki Bars Kul’da doğmuştur. Kendisinin verdiği bilgilerden, Türk tarihinin önemli devletlerinden birisi olan Karahanlı Devleti’nin hanedan sülalesine mensup olduğu anlaşılmaktadır.

Başka araştırmalara göre Batı Karahanlı hakanlarından Buğrahan Muhammet Yağan Tekin (Bogra Yagan Tégin)’in torunu ve Şehzade Hüseyin Emir Tekin’in oğludur. Yağan Tekin, 18 aylık kısa Hakanlık döneminden sonra tahtı kendi isteği ile Kaşgarlı Mahmud’un babası Hüseyin Emir Tekin (Hüseyin Çağrı Tégin)’e devretmek istemiştir.

Kaşgarlı Mahmud, dönemin bütün klasik ilimlerini tahsil etti. Arapça ve Farsça öğrendi. Saciye ve Hamidiye Medreseleri’nde tahsil gördükten sonra kendisini Türk dili araştırmalarına vakfetmiştir. Bu amaçla Orta Asya’yı boydan boya kat ederek Anadolu’ya, oradan da Bağdat’a gitmiştir. 15 yıl boyunca Türklerin yaşadığı bütün illeri, şehirleri, obaları, dağları ve çölleri dolaştı. Bu geziler inceleme amaçlıydı. Türklerin örf ve âdetlerini yerinde araştırdı. Gezileri sırasında, anadili Türkçenin Hakaniye, Oğuz, Kıpçak, Argu, Çiğil, Kepenek şivelerini de öğrendi. İyi öğrenim görmüş, İslâmiyet’le ilgili bilimsel çalışmaları yakından izlemiştir.

Kâşgarlı Mahmud’un Divânu Lügati’t-Türk’teki Haritası (11. yüzyıl)
Haritayı büyütmek için tıklayınız…

Kaşgarlı Mahmud’un yaşadığı Bağdat, Türk nüfuzu altına girmiş ve halifeleri ayakta tutan da buradaki Türklerdi.

Divânu Lügati’t-Türk isimli, dünyaca bilinen eserin yazarıdır. Eserini 1072 yılında Bağdat’ta yazmaya başladı. 12 Şubat 1074 tarihinde tamamladı. Divânu Lügati’t-Türk’ün tamamlanmasından sonraki 2 yıl içerisinde dört defa baştan sona gözden geçirerek 1076‘da son şeklini verdi. 1077 Ocağında bitirilmiştir. Eserini Abbasi Halifesi Muktedî-Biemrillah’ın oğlu Ebü’l-Kasım Abdullah’a sunmuştur. Kitabın tek yazması olan nüsha bugün İstanbul’da Millet Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir.

Kaşgarlı Mahmud’un, Kitabu Cevahirü’n Nahv Fi Lugati’t Türk adlı bir eser daha kaleme aldığı biliniyor. Türk dilinin ilk gramer kitabının nerede ve nasıl kaybolduğu belirlenememiştir. Maalesef bu yazma günümüze ulaşmamıştır.

Kâşgarlı Mahmud’un “Dîvânü Lugati’t-Türk” adlı eserinin detaylarını görmek için tıklayınız…